[Jerzy Jarniewicz:] Jeśli ktoś tłumaczy „Hamleta”, tyle razy tłumaczonego na polski, to w przekładzie słychać głos nie tylko jego i Szekspira, ale też wcześniejszych. W tej polifonii tkwi smaczek przekładu.
[Maciej Robert:] „Niech ryczy z bólu ranny łoś”. To przekład Paszkowskiego. Pamiętasz, jak ta fraza brzmiała w innych tłumaczeniach?
Barańczak zakwestionował ten przekład Paszkowskiego, zauważając, że w oryginale mowa nie o łosiu, tylko o jeleniu. I trzymając się litery tekstu wyjściowego, zmienił tę pamiętna frazę, mimo że stała się już polskim frazeologizmem. Według mnie cały ten fragment przełożył gorzej. Słynny wers Paszkowskiego, „Ktoś nie śpi, aby spać mógł ktoś”, u Barańczaka zmienia radykalnie postać i ginie. To porażka tego wybitnego tłumacza. Wspomniana kwestia wypada u niego blado, bo została jakby wymuszona przez przyjęte wcześniej, dość dogmatyczne, wybory translatorskie.
„Niech się zraniony jeleń słania. / Stado już w bór odbiega; / Bo jest czas snu i czas czuwania – / Na tym ten świat polega” – to Barańczak.
To, że jest czas czuwania, jest oczywistością, prawda? Natomiast to, że „Ktoś nie śpi, aby spać mógł ktoś”, już nie. Mówi nam coś o odwiecznym podziale pracy, wpisanej w nasz los niesprawiedliwości, a także o wzajemnej zależności tych, co działają, i tych, co od działania się powstrzymują. Utrata tego akurat sensu wydaje mi się wysoką ceną, jaka Barańczak zapłacił za tę „jelenią” dosłowność, bo w tym fragmencie nie jest aż tak istotne, czy ryczy łoś, czy słania się jeleń.*
Nawet gdyby nie podzielać opinii Jarniewicza co do porażki, to jednak po kilkudziesięciu latach od opublikowania tłumaczenia wiadomo na pewno, że słaniający się jeleń nie zastąpił łosia. Może gdyby był słoniający się?
Co ciekawe, w powszechnej opinii Barańczak nie jest raczej kojarzony z translatorskim dogmatyzmem, spotykały go raczej zarzuty przeciwne. W każdym razie 12 wariantów tłumaczenia czterowiersza Ogdena Nasha „Refleksje na temat przełamywania lodów przy nawiązywaniu stosunków towarzyskich” trudno uznać za podejście dogmatyczne.
*Pod patronatem Syzyfa. Z Jerzy Jarniewiczem rozmawia Maciej Robert. Nowe Książki nr 9/2018, s. 4-8.
Dopisek IX 2022:
Why, let the stricken deer go weep,
The hart ungalled play.
For some must watch, while some must sleep;
So runs the world away
Omawiany fragment w innych tłumaczeniach:
Witold Chwalewik:
A, niech trafione zwierzę płacze,
Niech płacze nie draśnięty jeleń.
Ten znajdzie sen, ten się kołacze,
Tak się na świecie dzieje.
Maciej Słomczyński:
Cóż, ranny rogacz chce się skryć,
Nietknięty mknie wesoło:
Jeden ma czuwać, inny śnić;
Tak świat się toczy w koło.
Juliusz Kydryński*:
A więc niech ranny jeleń łka,
A zdrowy niech podskoczy.
Jednemu śmiech, drugiemu łza,
Tak już ten świat się toczy.
*Na podstawie Quarto 1603, tzw. bad Quarto, czyli pirackiego wydania „Hamleta”
Roman Brandstaetter:
Niech ranny daniel z bólu łka,
Grzmi krzepki ryk jelenia;
Gdy ty zasypiasz, czuwam ja,
Bo taki sens istnienia.
Andrzej Tretiak:
Niech ranny zwierz się rykiem dusi,
łania mknie w las wesoło;
śpi jeden, drugi czuwać musi,
Tak świat się kręci w koło.
Władysław Tarnawski:
Niech sobie ranny jeleń kwili,
Bo zdrowy bryka wesoło.
Ktoś śpi, a komuś spać wzbronili –
Tak świat obraca się wkoło.
Ryszard Długołęcki i Jerzy Stanisław Sito:
Posłużyli się cytatem z Paszkowskiego
Czartogromskie czytanki 2.0 